Temel Linux Komut ve Tuşları
Bu komutların hepsi konsol dediğimiz text ekrandan ya da X-windows altındaki bir terminal programından (x-termr rxvt, aterm gibi) çalışmaktadır. Fakat tuş komutlarının bir kısmı konsola özgüdür ve x-altında pencere yöneticinize göre farklı hareket etmektedir.
Tuşlar
* <Ctrl><Alt><F1>: Bir sonraki terminale geçmektedir. Birçok Linux dağıtımı açılışla birlikte altı standart terminal açar. Bunlar tamamen birbirinden bağımsız ve eşzamanlı çalışır, Yani birinde bir işlem yapılmaya devam ederken bir diğerine geçip başka bir işleme başlayabilirsiniz.
* tty: Komutu yazdığınız terminalin ismini verir.
* <Ctrl><Alt><F7>: Daha önceden açmış olduğunuz sonra <CTRL><Alt><Fl> ile çıktığınız X oturumuna geri döner. Burada önemli nokta bunun altı konsollu bir sistemde geçerli olmasıdır. Eğer sisteminizde dört konsol varsa büyük ihtimalle F7 değil F5 tuşunu kullanmanız gerekecektir.
* <Ctrl><Alt><Fn> (n=7-12): n numaralı X terminaline geçer. Birden fazla X kullanmak mümkün olduğu için bunlar arasında geçiş yapabilirsiniz.
* <Tab>: (text terminalde) Yazmakta olduğunuz komutu tamamlar. Mesela README dosyasını okutmak için more RE yazıp TAB’a basarsanız o anda bulunduğunu dizindeki RE ile başlayan dosyaların listesini görürsünüz, eğer tek dosya varsa satır tamamlanır. Aynı şey komut İsimleri için de geçerlidir, bas yazıp taba bastığınızda hemen basename diye komutun tamamlandığını görürsünüz.
* <Yukarı-asağı ok>: Daha önceden girilmiş komutlar arasında gidip gelmenizi sağlar.
* <Shift><PgUp>: Terminal çıktısında ileri geri hareket etmenizi sağlar (ekrandan çıkmış olan yazıları görmek vs.).
* <Ctrl><Alt><+>: (X de) Bir sonraki ekran çözünürlüğüne geçmenizi sağlar. Tanımlı modlar /etc/Xlt/XF86Config dosyasında durmadadır. En büyük ekran modu Virtual Screen boyutunu tanımlar.
* <Ctrl><Alt><BkSpc>: (X de) Herşeyi kesip X’den çıkmanızı sağlar.
* <Ctrl><Alt><Del>: Sistemi kapatıp yeniden başlatmak anlamına gelir. Konsoldaki shutdown komutu gibi davranır. Reset tuşuna basmayıp bunu tercih etmeniz gerekir.
* <Ctrl>C: Mevcut komutu durdur. Genelde konsoldaki basit komutlar için kullanılır.
* <Ctrl>d: Eğer sizden girdi kabul eden bir konsol komutundaysanız dosya sonu (EOF) yollar, promptaysanız logout olursunuz. O yüzden iki defa basmayın.
* <Ctrl>s: Terminale olan çıkışı durdurur.
* <Ctrl>q: Terminale olan çıkışa devam eder.
* <Ctrl>z: Çalışmakta olan komutu arka plana gönderir.
* Exit: Konsoldan çıkar.
* Reset: Konsol bir şekilde saçma sapan karakterler basıyorsa (genelde binary bir dosyayı ekrana çıkışa gönderdiğinizde olur) düzeltmeye yarar.
* <mouse orta tusu>: Genelde bir başka pencerede seçilmiş bir yazıyı paste etmeye yarar. Burada dikkat edilecek nokta ünux altındaki (KDE ve bazı özel programların istisnası ile) kopyala – yapıştır işleminin Windows’daktnden farklı olmasıdır. Bir yazıyı seçerseniz, o seçili olduğu sürece yapıştırılabilir (bir kez yapıştırdıktan sonra zaten bufferda kalır) yani bir kopyalama emri vermeniz gerekmez, seçip yapıştıracağınız yere gidip orta tuşa basmanız yeter. Konsolda kullanılabilmesi için gpm çalışıyor olması gerekir.
* <Shift><insert>: Yapıştırma işlemini klavyeden yapar.
* ~: Kullanıcının ev dizini işaret eder /home/<login ismi> şeklindedir genelde, cd ~/docs ev dizini altında docs’a gider. Sadece cd komutu ise cd~ komutuna eşittir ve ev dizine gider.
* . ya da ./: Bulunduğunuz dizin.
* /. ya da Slashdot
* ..: Bir üst dizini işaret eder
Genel Komutlar
* Herhangi bir komut -helpmore: Söz konusu komut ile ilgili help
* man başlık: Sistemdeki manuel dosyaları. Birkomut hakkında olabildiği gibi bir dosya hakkında da olabilir.
* apropos başlık: Söz konusu baslıkla ilgisi olankomutların listesi.
* help komut: bash shell altında komut hakkında genel bilgi verir.
* ls: Unix için dir komutu.
* ls -allmore: Bir dizindeki bütün dosyalan gösterir (. ile başlayan gizli dosyalan da). Komut burada more komutuna yönlendirilmiştir, bu sayede daha kontrollü bir okuma sağlanabilir.
* cd dizin: Söz konusu dizine geçmek.
* cp kaynak hedef: Bir yerdeki dosya ya da dizinleri başka bir yere kopyalamak. Unix’lerde genelde bu tür komutlarda her zaman kaynak önce hedef sonra yazılandır.
* mcopy kaynak hedef: Belli bir kaynak dosya sisteminden (mount etmeniz şart değil) bir dosyayı başka bir yere kopyalama. Aynı mantıkta mdir, mcd, mren, mmove, mdel, mmd, mrd, mformat gibi komutlar da vardır.
* ln kaynak hedef: Söz konusu hedefe hardlink atar. Böylece dosyalar iki yerde de var gibi gözükür, herhangi bir değişiklik diğerini de etkiler, biri silindiğinde diğeri kalır. Hardlinkin engelleri, linkle dosyanın aynı dosya sistemi içinde olması gerekliliği ve dizinlerle özel dosyalara hardlink verilememesidir.
* ln -s kaynak hedef: Hedefte kaynak dosyasına sembolik bir link yaratır. Sembolik linkte söz konusu dosyanın nerede bulunacağının bilgisi vardır. Sembolik linkler dizinler için de kullanılabilir. Tek problemleri ana dosya silindiğinde link bozulmuş olur.
* rm dosyalar: Dosyaları silme. Bu komutu kullanabilmek için sileceğiniz dosyanın sahibi olmanız gerekir.
* mkdir dizin: Yeni bir dizin yapmak için kullanılır.
* rmdir: Bos bir dizini silme komutu.
* rm -r dosyalar: Dosya/dizin ve onlann alt dizinlerini silme komutu. Root alarak kullanırken dikkat edin. çünkü her şeyi silebilirsiniz.
* cat dosyaismilmore: Bir dosyayı sayfa sayfa görüntülemek için kullanılır.
* less dosyaismi: Bir dosyayı daha kontrollü olarak okuma imkanı. More komutunun eşleniğidir, biraz daha fazla özellikleri vardır.
* pico dosyaismi: Bir text dosyasını, klasik basit bir tür editör ile editlemek için kullanılır. Aynı tür den nano, joe, mcedit gibi editörleri de kullanabilirsiniz.
* ptco -w dosyaismi: Pico’yu satır sonunda cümleleri yuvarlamadan kullanmak için kullanılır. Konfigürasyon dosyalarını editlerken yardımcı olur.
* find /-name “dosyaismi”: Dosyaismi adlı dosyayı en üst dizinden itibaren aramaya baslar.
Dosyaismi, * ve ? gibi joker kararkterler de içerebilir. Mesela “fazlames*” yazılması fazlame-sai.net.txt fazlamesai.org.txt dosyafannı bulur, locate dosyaismi: fınd gibidir, fakat düzenli olarak oluşturulan bir veriıabanına bağlıdır. Sistemdeki son değişikliklerden haberi olmayabilir.
* touch dosyaismi: Dosyaismi isimli dosyanın tarih bilgilerini değiştirir. Eğer o anda bu dosya yoksa, bu isimde sıfır byte uzunluğunda bir dosya oluşturur.
* xinit: Pencere yöneticisi olmayan bir X-windows açar.
* startx: Pencere yöneticili standart bir X acar. DOS’da win komutu gibidir.
* startx – :1: 1 numaralı displayde X oturumu açar. <Ctrl><Alt><F7-F8-F9…> ile geçiş yapabilirsiniz.
* xterm: Basit bir xterminal açar. Daha hafif versionları (rxvt, aterm. eterm gibi) bulunur ve tercih edilir.
* shutdown -h now: Sistemi durdurur ve ATX sistemlerde kapatır.
* halt: ya da
* reboot: Makinayı kapatmak ya da reboot etmek için kullanılır.
Dosya sıkıştırma ve açma komutları
* tar -xvf dosya.tar: Sözkonusu (sıkıştırılmamış] tar dosyasını bulunan dizine açar.
* tar -zxvf dosyaismi.tar.gz: Tar.gz’lenmiş bir dosyayı (“.tar.gz ya da *.tgz) bulunduğunuz dizine açar.
* tar -zxvf dosyaismi.tar.gz -C dizin: Dosyayı “dizin” isimli dizine açar.
* tar -jxvf dosyaismi.tar.bz2 -C dizin: Bzıp2 ile sıkıştırılmış dosyayı söz konusu dizine açar. Eski sürümlerde -lxvf kullanılırdı.
* tar -zcvf arstv.tar.gz dizin1 dizin2 dosyal dosya2…: Söz konusu dizin ve (veya) dosyaları arsiv.tar dosyası haline getirir ve gzip ile sıkıştırır, z yerine j kullanabilirsiniz.
* gunzip dosya.gz / bunzip2 dosya.bz2: Söz konusu gz dosyasını açar.
* gzip -9 dosya: Söz konusu dosyayı en iyi şekil de sıkıştırır, uzantısını da .gz yapar.
* bzip2 -9 dosya: gzipten %20 oranında daha iyi sıkıştıran bir program, özellikle de text dosyalarında. Fakat daha yavaş çalışır.
* unzip dosyaismi -d dizin: Söz konusu zip dosyasını söz konusu dizine açar.
* unarj e dosya.arj: Arj arşivini açar.
* uudecode -o hedef kaynak: uuencode ile kodlanmış (genelde e-posta ekleri) dosyayı acar.
Sistem hakkında bilgi almak için kullanılan komutlar
* pwd: Bulunduğunuz dizinin ismini verir.
* hostname: Makinanın ismini verir.
* whoami: Logın isminizi verir.
* id kullamcıismi: Kullanıcı numarasını, grup numarasını ve alt gruplarını verir.
* date: Tarihi göstermek ya da değiştirmek için kullanılır. “date 101709382002” kullanımı, tarihi 17 Ekim 2002 Saat: 09 38 yapar. Bıos tarihini değiştirmek için setclock komutunu kullanmanız gerekir.
* time: Belli bir komutun işlemini bitirmesinin ne kadar süre tuttuğunu gösterir. Mesela bir dizinin listelenme süresi için “time ls” kullanılır.
* who: Sisteme giriş yapmış kullanıcıların isimlerini görüntüler.
* finger username: Belli bir kullanıcı hakkındaki bilgileri verir.
* last: Sisteme en son giriş yapmış kullanıcıların listesini verir.
* historylmore: Bulunduğunuz kullanıcı ile son girilen komutların listesini “lmore” sayesinde sayfa sayfa okuyabilirsiniz.
* uptime: Makinenin ne kadar süredir açık olduğunu görüntüler.
* ps: Kullanıcının koşturmakta olduğu işlemleri listeler.
* ps axu lmore: Bütün prosesleri listeler.
* top: Çalışmakta olan programların ne kadar hafıza/cpu kullandıkları vs gibi bilgileri içeren temel sistem durumunu görüntüler.
* uname -a: Yerel sunucunuz hakkında bilgileri görüntüler.
* free: Hafıza bilgilerini gösterir.
* df -h: Disk doluluk/boşluk oranını gösterir.
* du / -bhlmore: Dizinlerin boyutlarını gösterir. (Biraz zaman alır)
* cat /proc/interrupts: Kullanılmakta olan interruptları gösterir.
* cat /proc/version: Linux sürümü ve diğer bilgileri açar.
* cat /proc/filesystems: Kullanılmakta olan dosya çeşitlerini gösterir.
* cat /etc/printcap: Yazıcıların düzenini gösterir.
* Ismod: Yüklenmiş olan kernel modüllerini gösterir.
* setlmore: Sistem değişkenlerini gösterir.
* echo $PATH: PATH değişkeninin İçeriği. Sistemde çalışabilir programların bulundukları yerleri belirler.
* dmesgl more: Kernel mesajlarını açar. /var/loa/dmesa” kullanarak mesajların içine bakabilirsiniz…
Yasin DEMİR
Dosyaismi, * ve ? gibi joker kararkterler de içerebilir. Mesela “fazlames*” yazılması fazlame-sai.net.txt fazlamesai.org.txt dosyafannı bulur, locate dosyaismi: fınd gibidir, fakat düzenli olarak oluşturulan bir veriıabanına bağlıdır. Sistemdeki son değişikliklerden haberi olmayabilir.